Burzliwe ludzkie losy kształtowane i wplecione w historyczne wydarzenia to doskonały materiał na dobrą powieść. Dobrą - czyli taką, która poruszy i skłoni do refleksji, skrywająca pod obyczajową otoczką uniwersalne, ponadczasowe prawdy, do których droga wiedzie przez gąszcz ludzkich uczuć i emocji, moralne dylematy, wątpliwości i wybory. Ałbena Grabowska z powodzeniem przekuła ciekawy pomysł w intrygującą i niebanalną powieść - rodzinna saga osadzona w dramatycznych realiach XX wieku z jednej strony przemawia do wyobraźni i świadomości czytelników ze względu na podobieństwo doświadczeń, z drugiej fascynuje na poziomie psychologicznym: wydarzenia ostatniego stulecia wielokrotnie wystawiały człowieczeństwo na ciężkie próby, z których mało kto potrafił wyjść bez szwanku, z nietkniętą moralnością czy psychiką. I własnie o takich, zwykłych ludziach noszących znaczące - i nieprzypadkowe - nazwisko Winni opowiada pierwszy tom trylogii Ałbeny Grabowskiej.

Akcja powieści "Ci, którzy przeżyli" rozpoczyna się w czerwcu 1914 roku, na dwa dni przed wybuchem Wielkiej Wojny. W czasie porodu bliźniaczek, Mani i Ani, umiera ich matka, Katarzyna Winna. Pogrążony w żałobie ojciec dziewczynek nie radzi sobie z opieką nad noworodkami, a ma jeszcze dwóch starszych synów, bardzo przeżywających stratę matki. Jednak Stanisław w obliczu nieszczęścia może liczyć na pomoc rodziny, zwłaszcza ubogiej dalekiej krewnej Andzi i swojej matki, będącej dobrym duchem całej familii. Dla Winnych i pozostałych mieszkańców Brwinowa nadchodzą kolejne trudne chwile, a los ciężko ich doświadcza - po tragicznych wydarzeniach I wojny światowej i spustoszeniu, jakie poczyniła epidemia hiszpanki, nawet stosunkowo spokojne lata międzywojnia obfitują w większe i mniejsze dramaty. Winnych coraz bardziej niepokoją pogłoski o kolejnej wojennej zawierusze zbliżającej się wielkimi krokami...

Choć fabuła powieści rozpoczyna się dynamicznie i dramatycznie - od sceny porodu, w trakcie którego umiera Kasia, matka bliźniaczek, jednych z głównych bohaterek książki - nie znaczy to, że wartkie tempo akcji będzie tu regułą i przesłoni inne uroki fabuły; wręcz przeciwnie. Autorka z wielkim wyczuciem prowadzi narrację każąc fabule snuć się leniwym, niespiesznym rytmem charakterystycznym dla życia na prowincji, to znów przyspieszać w momentach przełomowych, mających znaczący wpływ na losy bohaterów. Dzięki temu zabiegowi cała opowieść nabiera wiarygodności i nie nuży, a czytelnik docenia, że codzienne życie jakże zwyczajnych bohaterów, ze wszystkimi jego drobnymi radościami i zmartwieniami nie zostało na siłę udramatyzowane czy udziwnione, a mimo tego śledzi się je z zainteresowaniem i uwagą. Nawet nieszczęścia i tragedie, jakie dotykają Winnych są ciche i nienachalne, traktowane jako bolesna, choć nieodłączna część ludzkiego życia - nie tracą przy tym nic na swoim ciężarze gatunkowym, nie są bagatelizowane czy umniejszane, lecz emanują dużo większą siłą wyrazu i porażającym autentyzmem.

Mocną stroną powieści są również nakreślone z dużą dbałością o szczegóły realia życia zwykłych ludzi na polskiej prowincji z początków XX wieku - życia toczącego się niespiesznie, w rytmie pór roku i wiejskich obyczajów; nie uświadczycie tu oszałamiającego rozmachu, nie znajdziecie pretensji do epickości, a swojskość, kameralność i autentyzm. Efekt ten autorka osiągnęła poprzez drobiazgowy research - miejscem akcji jest bowiem podwarszawski Brwinów, a wiadomo, jakim wyzwaniem dla pisarza jest osadzenie akcji w konkretnych realiach - jednak zalety wynikające z tego faktu są nie do przecenienia. Wplatając w fabułę historyczne fakty i autentyczne postaci związane z tym miejscem (Stanisław Lilpop, Jarosław Iwaszkiewicz, Tadeusz Wierusz-Kowalski) czyni powieść nie tylko bardziej fascynującą i zajmującą, ale i bardziej wiarygodną.

Jednak to fikcyjni bohaterowie, Winni, są głównymi protagonistami; to o nich, o zwyczajnych ludziach uwikłanych w wielką historię jest to opowieść. Zwyczajnych - ale nie bezbarwnych, o nie! Szczegółowa charakterystyka psychologiczna bohaterów rzucająca światło na ich motywacje, czyny, zachowania, ukazująca ich emocje i myśli to niezwykle ważny element powieści. Złożone, niejednoznaczne charaktery, nie zawsze moralne wybory, jakich dokonują, w połączeniu z jakże znaczącym nazwiskiem - wszystko to uświadamia czytelnikowi, jak w istocie trudno być człowiekiem, zwłaszcza w obliczu wydarzeń, jakie przyniósł ze sobą XX wiek. Łatwo się identyfikować z bohaterami - ich wady, namiętności, lęki, nadzieje i wątpliwości, a także dramatyczne koleje losu sprawiają, że stają się nam bliżsi dzięki swej wzruszającej niedoskonałości, bardziej autentyczni, a co za tym idzie - uświadamiają, że każdy z nas był lub będzie zmuszony do podejmowania niełatwych wyborów, by przekonać się - ze zgrozą lub zdziwieniem -  co tak naprawdę w nas drzemie i do czego jesteśmy zdolni, podobnie jak bohaterowie "Stulecia Winnych".

O ile - znając historię - jesteśmy w stanie przewidzieć bieg wydarzeń, o tyle tajemnicą pozostaje dla nas niezgłębiona ludzka natura, reakcje i zachowania bohaterów  postawionych w sytuacjach granicznych - i między innymi dlatego lektura jest tak pasjonująca. Czytając powieść Ałbeny Grabowskiej przenosimy się w czasie - a przynajmniej możemy spróbować wyobrazić sobie, jak mogło wyglądać życie naszych babć i dziadków i w jaki sposób dramatyczne wydarzenia ubiegłego wieku kształtowały ich charaktery i losy. Wszystko to, co sobie cenię w sagach rodzinnych: psychologiczną głębię bohaterów, możliwość śledzenia losów kolejnych pokoleń i obserwowania zachodzących w nich na przestrzeni lat zmian, sposoby, w jakie radzą sobie z własnym życiem czerpiąc - świadomie lub nie - z doświadczeń poprzednich pokoleń, powielając ich błędy lub wypracowując własne wzorce zachowań - znajdzie czytelnik w pierwszym tomie trylogii Ałbeny Grabowskiej, na dodatek w znakomitym stylu i okraszone klimatem, za którym tęskni się długo po zakończeniu lektury. Z niecierpliwością czekam na kolejne części "Stulecia Winnych" - bo wiem, że warto.