Palone, niszczone i zakazywane. Czytane ukradkiem lub całkowicie zapominane, czyli książki zakazane.

Werner Fuld podjął się wyzwania niebywałego. Zdecydował się bowiem na opisanie losów książek, które nie miały łatwo przebić się do szerszego grona czytelników. Sukcesywne zakazywanie, cenzura, ale i autocenzura sprawiały, że niejednokrotnie lądowały na stosach, gdzie czekał ich marny los. Spalenie i wpisywania na listę ksiąg zakazanych były spotykane już w starożytności. Jednak mało osób wie o tym, że również w czasach nam współczesnych, prowadzone są rejestry dzieł, których nie wolno czytać, posiadać, a tym bardziej rozpowszechniać. W Niemczech, co roku w takim rejestrze pojawia się około 300 książek, a w Ameryce nadal odbywają się rytualne spalenia Harry’ego Pottera. Autor opisał niespotykane losy książek, ale i autorów zakazanych ze względów społecznych, politycznych, obyczajowych oraz religijnych, ale także dzieł niszczonych przez samych autorów. Dlaczego decydowali się na taki krok? Kierował nimi przede wszystkim brak zadowolenia z tego, co stworzyli.

Słysząc określenie „książki zakazane” w naszej głowie od razu pojawia się stos, na których palone są dzieła literackie, ale i kościół katolicki, który kierując się swoimi uprzedzeniami, ogranicza wiernym dostęp do literatury. Jednak warto pamiętać, że rejestry takie są nadal prowadzone nawet w krajach demokratycznych. Mało tego, w XII wieku papież Innocenty III zakazał samodzielnego czytania samej Biblii! Książka Wernera Fulda uzmysławia skalę zjawiska i daje do myślenia nad poziomem cenzury na przestrzeni lat. Z jednej strony wywołuje radość, że żyjemy w wolnych czasach. Nie musimy mieć niczyjej zgody, aby przeczytać to, na co tylko mamy ochotę. Jednak tuż za naszą zachodnią granicą nadal prowadzony jest rejestr pozycji literackich, po które sięgać nie możemy. A jak jest w Polsce? Mamy tylko złudzenie, że możemy czytać wszystko? Wszak najlepszym przykładem jest powieść pt. „Kod Leonarda da Vinci”. Przypomnijmy sobie tylko, ile razy kościół ostrzegał, że ma ona negatywny wpływ na wiarę i tzw. dobre obyczaje.

Książka Wernera Fuld pochłania czytelnika bez reszty. Interesująca, ale i poszerzająca wiedzę. Lektura ta na pewno wzbogaci o cenną wiedzę laików w historii literatury, jak również tych, którzy są w dziedzinie tej dobrze obeznani. Autor przywołuje wiele przykładów i co ważne, opisuje je bardzo starannie i dokładnie. Jednak Fuld nie ograniczył się jedynie do opisów losów konkretnych książek. Osadza je w odpowiednich społecznych i ukazuje pewne procesy, jakie zachodziły na przestrzeni wieków. Mam tutaj na myśli chociażby rozwój faszyzmu w Niemczech, który przyczynił się do likwidacji całego ogromu książek.

Rzadko zdajemy sobie sprawę, że literatura, po którą dziś możemy bez żadnego ryzyka sięgnąć stoczyła prawdziwą batalię. Mam na myśli nie tylko problem przebicia się przez mur uprzedzeń, ale również przez niechęć do publikacji samych autorów. Najlepszym przykładem jest Franz Kafka, który w swojej ostatniej woli zastrzegł, że chce, aby jego dzieła, a nawet wszelkie zapiski, zostały zniszczone. Tylko niespełnienie tej prośby przez spadkobierców spowodowało, że dziś możemy przeczytać chociażby „Proces”. Czy Kafce naprawdę na tyle nie podobały się jego własne teksty? A może bał się szargania swojego imienia przez cenzurujących? Odpowiedzi na te pytania pewnie nigdy nie poznamy, bo sam autor zabrał je do grobu…

„Krótką historię książek zakazanych” polecam wszystkim, zarówno starszym, jak i młodszym. Na pewno wzbogaci wiedzę, ale przyczyni się również do refleksji nad wartością wolności, którą możemy cieszyć się wcale nie od tak dawna.

Joanna Ulanowicz
(joanna.ulanowicz@irka.com.pl)

Werner Fuld, Krótka Historia Książek zakazanych, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2014.