Kiedy sztuka fotografii staje się bronią, adresowaną przede wszystkim do pamięci, oplata się kurczowo wokół olbrzymich zbiorów znaczeń i doświadczeń, konstruując obiektywną przechowywalnię płodów prawdy.

Ipso facto współuczestniczenie w poznawaniu tego, co zalewa nas szczerym strumieniem zjawisk pozasłownych, kreujących często bolesne kryterium prawdy niesie fotografia dokumentalistyczna. Widzimy w niej narzędzie poznawcze, które może wydobyć to, co nieobecne dotychczas w naoczności. Jeden z najbardziej znanych fotografów wojennych, James Nachtwey udowodnił, że fotografowanie może pełnić funkcję przeszywającego krzyku, który zniewala, przygniata i nie pozwala być obojętnym. Fotografia jako metafora okna eksploruje świat zewnętrzny w całej obecności i realności, bez cienia fałszu... Wyraźnie ilustruje ten aspekt film "Fotograf wojenny" poświęcony wspomnianemu James'owi Nachtwey.

"Sztuka jest próbą odwzorowania rzeczywistości. Rzeczywistość dziejąca się w nas i poza nami jest układem nieskończenie złożonym i zmiennym" jak powiedział Andrzej Lachowicz. Fotografia dokumentalistyczna styka się z mechanicznością zapisu i kieruje naszym sposobem myślenia o określonych fragmentach rzeczywistości. Nie ogranicza się wyłącznie do konotacji artystycznej, gdyż bryła realizmu nie w każdym przypadku dostarcza przyjemność estetyczną.

Poetyka dokumentalistyczna, malowana przy pomocy aparatu jawi się jako przewodnik po rzeczywistości. Rodzi się w tym momencie pytanie nie o granice sztuki fotografii wojennej, gdyż normy etyczne już dawno zostały przekroczone, lecz do kogo i w jakim celu odwołują się drastyczne obrazy? Czy pokazują nam naszą podwójną moralność? Wizualizacja ludzkiej udręki, dramatu wojny i śmierci jest pewnym wycinkiem prawdy o człowieku i jego losie. W konsekwencji obcujemy z wszechobecnym złem w wiecznym zmaganiu z dobrem. Jedna fotografia jest w stanie streścić okrutne oblicze wojny i sprawić, że odbiorca ma teraz na sumieniu niejedną próbę w kwestii wiary. Kadr fotograficzny zamyka w sobie niemy, przenikający do szpiku kości krzyk utrwalonych emocji, który odczuwamy w formie niewygodnego, krępującego oddechu bezgrzesznych na karku.

Wyjątkowo dosadnym, doprowadzającym do katuszy umysłu jest przykład aktu przemocy w serii zdjęć James'a Nachtwey'a. Fotografie te prezentują lincz islamistów na chrześcijanach po zniszczeniu meczetu w Indonezji w 1998 roku. Na fotografiach, w odstępach kilkusekundowych udokumentowane zostało całe wydarzenie. Przytłaczająca konkretność uzmysławia, że tłumienie nawet okrutnej prawdy jakiegokolwiek uprawnionego punktu widzenia osłabia całość. Układ kadru wskazuje, że James Nachtwey usytuowany był naprzeciwko ruszających do działania ludzi. Na kolejnym zdjęciu widać rękę, która usiłuje zasłonić obiektyw i fragment postaci z uniesioną pałką. W tle znajduje się płonący budynek. Krok po kroku stajemy się świadkami egzekucji. Każdy kolejny kadr układa się w kronikę pisaną krwią i bezradnością. James Nachtwey zabiera nad do jądra ciemności, zdzierając maski iluzji, zmuszając do odkrywania mrocznej strony człowieka, żebyśmy nigdy nie zapomnieli o bestialstwie, które się wokół rozgrywa.

Dzieło dokumentalne "Fotograf wojenny" sprawia, że słabniesz, czujesz drapanie w gardle i nieoczekiwanie wzrasta temperatura ciała. Skrajny wachlarz doznań przypisać można oskarżeniu, gdyż fotografie mówią do nas, że rdzeń ludzkiej natury jest sam w sobie amoralny. Anatomia bólu spina odrębne sfery rzyczywistości. Fotografie pełne "słów" odtwarzają bezduszne realia, akcentując, że życie jest dramatem. Zmienia się zasadniczo w zależności od naszych idei na temat świata i człowieka.

Monika Wojda