Przygotowana z okazji stulecia urodzin Jana Karskiego wystawa Karski. Nie dać światu zapomnieć, prezentowana w Centrum Dialogu w Łodzi od 24 kwietnia do 24 grudnia, to próba przybliżenia szerokiej publiczności jednej z najwspanialszych postaci dwudziestowiecznej historii.

Urodzony w Łodzi Jan Karski był w czasie II Wojny Światowej jednym z najważniejszych emisariuszy Polskiego Państwa Podziemnego. Trzykrotnie przedzierał się z okupowanej przez Niemców Polski na Zachód, by przekazać informacje o sytuacji w kraju. Jako łącznik między polskim podziemiem a rządem polskim na uchodźstwie znajdował się w samym centrum działalności konspiracyjnej. Pojmany przez gestapo, torturowany, usiłował popełnić samobójstwo, byleby tylko nie zdradzić tajemnic konspiracji. Latem 1942 roku, w związku ze swoją kolejną misją, przedostał się za mury warszawskiego getta a następnie do obozu przejściowego w Izbicy, gdzie na własne oczy widział okrucieństwa popełniane przez Niemców na Żydach. Przedarłszy się na zlecenie podziemnych władz na Zachód, usiłował zwrócić uwagę alianckich przywódców i opinii publicznej wolnego świata na dokonującą się na ziemiach polskich masakrę żydowskiego narodu. Był jednym z pierwszych, którzy zdali aliantom relacje o Zagładzie jako naoczni jej świadkowie. Losu Żydów nie udało mu się jednak w ten sposób odwrócić, co sam uważał za swoją klęskę. Dopiero wiele lat po wojnie świat docenił znaczenie świadectwa Jana Karskiego. Jak stwierdził Michael Berenbaum, współtwórca waszyngtońskiego Holocaust Memorial Museum:

    Jan Karski uratował obraz człowieka, choć równocześnie samym swoim istnieniem i heroiczną działalnością obraz ten oskarżał.

Wystawa Karski. Nie dać światu zapomnieć opowiada o życiu Emisariusza, jest jednak nie tyle monografią drobiazgowo ukazującą chronologię faktów i zdarzeń, ile raczej wizualnym esejem, który mierzy się z pytaniami o motywację jego działań i o to, co kształtowało jego etyczną postawę. Najważniejszą kwestią, jaką stawia, jest kwestia aktualności przesłania Jana Karskiego.

Opowieść o życiu Karskiego jest podzielona na dziewięć rozdziałów poświęconych najważniejszym momentom jego biografii: Współzamieszkiwanie, Wojna, Wobec Żydów, W warszawskim getcie, Obóz w Izbicy, Raport, Lata milczenia, Misja trwa i Klęska?. W każdym z nich historia osobista zostaje ukazana na szerszym tle, pozwalając uzmysłowić sobie kontekst podejmowanych przez bohatera wyborów, decyzji i działań. Wszystkie rozdziały opierają się na kontrapunktowym zestawieniu dwóch narracji: zobiektywizowanej oraz tej snutej przez samego bohatera. Materiał wizualny – archiwalne filmy i fotografie ukazujące tło epoki, zdjęcia rodzinne, kopie dokumentów etc. – zostają zderzone z fragmentami wywiadów filmowych przeprowadzonych z Janem Karskim w ciągu ostatnich 20 lat jego życia. Celem tego zabiegu ma być skrócenie dystansu między widzem a postacią bohatera, odpomniczenie, ukazanie go jako pełnokrwistego człowieka – również z jego słabościami – i w ten sposób stworzenie sytuacji pozwalającej na zaistnienie emocjonalnej więzi widza z osobą Jana Karskiego. Intencją twórców wystawy jest zbudowanie wrażenia jego żywej obecności.

Istotnym elementem decydującym o charakterze wystawy jest także architektura zaprojektowana przez jednego z najwybitniejszych polskich artystów współczesnych, Roberta Rumasa. Stworzony przez niego labirynt pomieszczeń o nieregularnych planach, raz rozświetlonych, innym razem pogrążonych w mroku, buduje odpowiednią nastrojową oprawę kolejnych momentów z życia Jana Karskiego.

Wystawa opiera się na materiale wizualnym pochodzącym z licznych archiwów polskich i zagranicznych, między innymi z Hoover Institution Library and Arichves w Stanford (Kalifornia), YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku, USC Shoah Foundation w Los Angeles, Steven Spielberg Film ans Video Archive w Waszyngtonie, Muzeum Miasta Łodzi, Międzynarodowego Instytutu Dialogu i Tolerancji im. J. Karskiego w Rudzie Śląskiej oraz Instytutu Pamięci Narodowej.

Organizator: Narodowe Centrum Kultury
Kurator: Jarosław Suchan