Wystawa Europa w rodzinie. Ziemiaństwo polskie w dwudziestym wieku rozpoczęła się na Zamku Królewskim w Warszawie 2 lipca i potrwa przez miesiąc.

Witold Lutosławski, Józef Czapski, Witold Gombrowicz i rotmistrz Witold Pilecki to słynne osobowości dwudziestowiecznej historii Polski i Europy. Co łączy tak różne osoby? Pochodzili oni z rodzin ziemiańskich, których styl życia oparty był na określonych tradycyjnych wartościach. Europa w rodzinie. Ziemiaństwo polskie w dwudziestym wieku to najnowsza wystawa przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej, Polskie Towarzystwo Ziemiańskie oraz Zamek Królewski w Warszawie, przedstawiająca losy polskiego ziemiaństwa w XX wieku. Tytuł nawiązuje do książki Marii Czapskiej, która opisuje arystokrację jako „rodzinę europejską, wielokrotnie spowinowaconą, do której wstęp dawały nazwiska rodowe, urzędy i oczywiście pieniądze”.

Wystawa będzie opowiadała jednak nie tylko o arystokracji, lecz także o całym polskim ziemiaństwie, które jako elita odegrało bardzo istotną rolę w dziejach narodu polskiego. Rodzina ziemiańska i majątek ziemski były miejscem, do którego sprowadzano innowacje z całego świata. Środowisko ziemiańskie cechowała duża aktywność społeczna, kulturalna i gospodarcza. „Wyższe urodzenie pociąga za sobą przede wszystkim większe obowiązki, a nie tylko przywileje” – pisał w 1939 roku Wincenty Lutosławski. Ziemianie inicjowali działalność rozmaitych organizacji, często je finansując, na przykład szkoły, straż pożarną, domy ludowe, biblioteki, kółka i towarzystwa rolnicze. Pełnili rolę lokalnych liderów społecznych. Wystawa Europa w rodzinie przypomina o wiążącym tę grupę kanonie wartości opartym na Dekalogu i patriotyzmie, honorze, gotowości do poświęcenia się dla sprawy kraju i poszanowaniu tradycji narodowych.

Wystawa opowiada też o zniszczeniu tej grupy społecznej w latach 1939–1945 przez totalitaryzmy niemiecki i sowiecki, o jej wywłaszczeniu przez komunistyczny system władzy i rozproszeniu ziemiańskich rodzin po całym świecie, gdyż członkowie wielu z nich musieli po II wojnie żyć na emigracji. Wraz z likwidacją tej grupy zniszczono pamięć o znaczeniu ziemian dla Polski i narodu polskiego, a hasła propagandy antyziemiańskiej trwale zakorzeniły się w świadomości społecznej. Ziemiańskie pałace i dwory popadły w większości w ruinę, znacjonalizowane majątki często przestały być produktywne. Autorzy wystawy chcą pokazać zbiorowy portret ziemian, przybliżyć historie konkretnych ziemiańskich rodzin, aby każdy mógł zastanowić się nad stratą, jaka nastąpiła wraz z likwidacją tej warstwy społecznej.

Kurator wystawy: dr Agnieszka Łuczak, IPN Oddział w Poznaniu

Europa w rodzinie. Ziemiaństwo polskie w dwudziestym wieku
Od 2 lipca do 2 sierpnia 2015 roku
Arkady Kubickiego, Zamek Królewski w Warszawie