ZAPOMNIANE OSIĄGNIĘCIE. Dostępny jeszcze w wydawniczym obiegu komiks Tadeusza Kwiatkowskiego i Jerzego Skarżyńskiego to dzieło zapomniane nie w dorobku polskiego komiksu (tu Janosik posiada miejsce od dawna uznane), ale w bogatej twórczości autora ilustracji. Jako że forma komiksu wydanego po raz pierwszy w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku znacząco przytłacza treść, a zmarły w roku 2004 grafik nie doczekał się tekstów eksponujących tę stronę jego twórczości – watro poprzez Janosika spojrzeć na dorobek Skarżyńskiego, w którym bogactwo sztuk i mediów jawi się w zadziwiającej ilości i kształcie.

Malarz, scenograf filmowy i teatralny, ilustrator, wielbiciel jazzu, entuzjasta granicznych zjawisk w sztuce oraz artystów „niepokornych”. Przymioty i płaszczyzny działalności Skarżyńskiego można by mnożyć w nieskończoność. Spośród repertuaru różnorodnych form plastycznego wyrazu jedną umiłował szczególnie – pracę scenografa. (Zresztą wraz z żoną Lidią, z którą często współtworzyli dekoracje różnych spektakli.)

Dość wspomnieć, że Skarżyński jako członek skupionej wokół Tadeusza Kantora II Grupy Krakowskiej od początków swojej twórczości związany był silnie z teatrem. Dane mu było współpracować z Pokoleniem Starych Mistrzów – co świadczyć może wyłącznie o maestrii profesora krakowskiej ASP. Ze Swinarskim przy wystawianiu Fantazego (1967) oraz zrealizowanych za granicą Demonach (1969). Z Jarockim wystawiając Tango (1961), krakowską i wrocławską wersję Się kochamy (1966), Wszystko w ogrodzie (1970), Proces (1973) oraz krakowski spektakl Terapia grupowa tylko dla Panów wstęp osobom... (1984). Wreszcie Wajda: Aktorzy Teatru Starego w scenach i monologach z „Hamleta” oraz Tragiczna historia Hamleta księcia Danii (oba Kraków, 1981).

Pracę z teatrem żywego planu uzupełnia film: Wspólny pokój (1960), Rozstanie (1960), Złoto (1961), Rękopis znaleziony w Saragossie (1965), Sanatorium pod Klepsydrą (1965), Szyfry (1966), Lalka (1968) – wszystkie w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa. Oraz: Historia żółtej ciżemki (1961, reż. S. Chęciński), Ostatni liść (1972, reż. B. Sass-Zdort) i Zacne grzechy (1963, reż. M. Waśkowski).

W twórczości Skarżyńskiego dominuje różnorodność oraz zmienność form i mediów. Tą drogą trafiamy wreszcie do komiksu – zapomnianej strony wielkiego dorobku scenografa z Krakowa.

Janosik jest ciągiem ekspresjonistycznych kadrów, uporządkowanych zrębami fabularnymi i gdyby nie teksty (trzymające narrację w ryzach), uznać by można Janosika za luźną wariację na temat historii karpackiego górala. Swoboda w komponowaniu kadrów, gra ich granicami i linearnym porządkiem, to najważniejsze cechy plansz Skarżyńskiego. Wreszcie barwa – nieobecna w pierwszych, ukazujących się wraz z serialem i filmem, egzemplarzach – która nadaje intensywną, awangardową formę wyrazu, w duchu malarskich „–izmów” przełomu wieków.

Jako postępowy artysta Skarżyński ze swobodą traktuje konieczność uporządkowanej fabuły i przyczynowo-skutkowego ciągu plansz. Tę więź, w nienajlepszy sposób, próbują rekonstruować teksty – najsłabsza strona dzieła. Strona, która zdecydowanie nie przetrwała próby czasu.

Podhalańska legenda Janosika trwać będzie dłużej niż reedycje komiksów i powtarzanie (w coraz gorszym paśmie) filmów Jerzego Passendorfera. Niestety, pracę Jerzego Skarżyńskiego czeka gorszy los. Choć teatrologia i filmoznawstwo zapamiętają go jako ważne ogniowo w budowaniu polskiego teatru drugiej połowy dwudziestego wieku oraz jako współtwórcę arcydzieł powojennego kina polskiego, to informacja o komiksowym Janosiku przetrwa tylko wśród fanów tego medium. Jakby na przekór zapominającym kulturoznawcom zbiorcza reedycja, ten tekst i – mam nadzieję – wciąż liczne grono fanów duetu Kwiatkowski – Skarżyński.

Bartłomiej Oleszek

Janosik. Wydanie zbiorcze. Tomy I-VI
Tomy: I. Pierwsze kroki, II. Zbójnickie prawa, III. W obcej skórze (cz. 1), IV. Pobór, V. Porwanie, VI. Pobili się dwaj górale (cz. 2)
Ilustracje: Jerzy Skarżyński
Scenariusz: Tadeusz Kwiatkowski
Liczba stron: 112 (cz. 1), 120 (cz. 2)
Format: A4
Oprawa: twarda
Druk: kolor
Rok wydania: 2002
Wydanie: II
Cena z okładki: 25,90 zł (cz. 1) / 25,90 zł (cz. 2)
Wydawnictwo: POST