Inwigilacja i wszechogarniające poczucie zagrożenia. Właśnie z tymi elementami kojarzą się czasy PRL-u w Polsce. W tamtych latach tak naprawdę nikt nie mógł czuć się bezpiecznie. Uczucia spokoju na pewno nie mogło wówczas doświadczyć środowisko homoseksualistów. Andrzej Selerowicz – działacz, publicysta i tłumacz literatury – w swojej książce zatytułowanej „Kryptonim Hiacynt” powraca wspomnieniami do lat 80-tych ubiegłego wieku. Powstała książka to niecodzienna opowieść o poszukiwaniu drogi do wolności, ale i równości.

„Hiacynt” to akcja prowadzona w latach 1985-1987 przez Milicję Obywatelską polegająca na zbieraniu informacji dotyczących środowiska homoseksualistów. Oficjalnym podłożem prowadzonych działań była chęć uchronienia Polaków przed epidemią AIDS. Tak naprawdę zbierane materiały miały służyć do szantażowania osób niewygodnych dla ówczesnego systemu. Zbieranie adresów, odcisków palców i poniżające przesłuchania. Wszystko po to, aby stworzyć ok. 11 tysięcy teczek. Zbierano dane przede wszystkim gejów, bowiem lesbijki praktycznie nie istniały w przestrzeni publicznej. Trzeba przyznać, że niewiele się zmieniło w tym względzie. Słysząc hasło „homoseksualizm” nadal większość Polaków ma przed oczyma przerysowany obraz geja, maszerującego półnago, albo w kolorowym stroju podczas Parady Równości.

Zebrane podczas akcji materiały, nadal pozostają owiane ogromną tajemnicą. Czy znajdują się w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej, a może są w policyjnych archiwach? A może teczki dawno zostały zniszczone? Temat od lat jest zamiatany pod dywan. Andrzej Selerowicz postanowił włożyć przysłowiowy kij w mrowisko i nie pozwolić na całkowite wyciszenie tego niezwykle istotnego wątku w historii naszego kraju. „Kryptonim Hiacynt” to książka ukazująca, że nie ma tematów trudnych. Nie ma tematów, których poruszać nie warto, o których lepiej zapomnieć. Tak się po prostu nie da, bo historia będzie wracała jak bumerang. Nie można również pozostawić ofiar takiej formy przemocy psychicznej samej sobie. Osoby te powinny już dawno otrzymać status poszkodowanych.

Akcja „Kryptonimu Hiacynt” toczy się dwutorowo i równolegle. Jedna część opowieści dotyczy wspomnień osób przesłuchiwanych przez Milicję Obywatelską. Wspominają, uwłaczające godności ludzkiej, procedury. Homoseksualiści byli wyłapywani na ulicy, bądź zatrzymywani w domu. Na przesłuchaniach musieli opowiadać o najbardziej intymnych elementach swojego życia i podawać nazwiska kolejnych homoseksualistów. Zastraszani nie mieli innego wyjścia. Drugą część książki to opowieść o Beacie – młodej dziewczynie, która wraz z mieszkającym w Austrii Markiem, badają źródła historyczne i próbują dociec prawdy. Ta część toczy się już we współczesnej Polsce. Chociaż momentami naprawdę ciężko w to uwierzyć. W szczególności we fragmentach, gdzie czytamy o zastraszaniu Beaty i próbie zmuszenia jej do milczenia. W tym momencie rodzi się w głowie myśl: czy na pewno żyjemy w wolnym kraju? Komu tak bardzo zależy na zatajeniu prawdy związanej z akcją „Hiacynt” i dlaczego?

Andrzej Selerowicz przede wszystkim zasługuje na uznanie ze względu na otwartość i brak strachu w poruszaniu trudnych tematów. Autor obnaża prawdziwe oblicze duchowieństwa w Polsce. Nie boi się mówić prawdy o tym środowisku. Temat seksualności księży nadal pozostaje w strefie tabu. Jest celibat i nie ma tematu – tak zdaje się myśleć nadal znaczna część naszego społeczeństwa. A jednak księża mają kochanki i kochanków. Bardzo często dopuszczają się również molestowania nieletnich. Zatem czy tematu naprawdę nie ma? A może to my, przeciętni obywatele tego kraju, boimy się o nim rozmawiać?

Akcja „Hiacynt” w moim przekonaniu ma olbrzymi wpływ na sposób postrzegania osób homoseksualnych we współczesnej Polsce. W latach 80-tych wokół tej społeczności unosiła się aura strachu i przeświadczenia, że lepiej nie mieć nic do czynienia z tą grupą ludzi. Bano się sankcji ze strony Milicji Obywatelskiej i wszelkiego rodzaju problemów z tego wynikających. Taki strach nadal pozostaje w świadomości znacznej części Polaków. Każdy z nas boi się tego, czego nie zna. Już sama nazwa „homofobia” wskazuje na fobię, czyli lęk. Pozbawiony racjonalności strach, niejednokrotnie przeradza się w agresję. Stąd też część społeczeństwa uznaje, że osoby homoseksualne powinny pozostać w czterech ścianach, w swoich przysłowiowych szafach. Któż z nas nie słyszał słynnego hasła: „Niech sobie będą, ale z daleka ode mnie”? Jednak geje i lesbijki są. Tuż obok osób heteroseksualnych. Każdego dnia spotykamy ich w pracy, na ulicy, podczas zakupów. Często nie mając świadomości, że właśnie rozmawiamy z osobą o odmiennej orientacji seksualnej. Osoby te bowiem bardzo często żyją w zupełnym ukryciu. Zaszczuci własnym strachem, reakcją najbliższych żyją latami w ukryciu, jednocześnie wyniszczając siebie psychicznie. Dramaty tych osób rozgrywają się w czterech ścianach. Warto o tym pamiętać, by móc w porę zapobiegać. Okazywać wsparcie i zrozumienie. Osoby homoseksualne, tak samo jak heteroseksualne jedzą, piją, pracują, żyją i kochają. Nie możemy o tym zapominać.

„Kryptonim Hiacynt” to książka godna polecenia każdemu, kto jest chociaż odrobinę zainteresowany, nie tak odległą, historią naszego kraju. Każdemu, kto nie jest obojętny na los drugiego człowieka. Każdemu, kto być może za mało docenia czasy w którym przyszło nam żyć. I w końcu wszystkim tym, którzy chcieliby zrozumieć aurę strachu rozpościeraną nad osobami homoseksualnymi. Moim zdaniem właśnie ta akcja bardzo mocno przyczyniła się do jeszcze większego odseparowania gejów i lesbijek od pozostałej części społeczeństwa. Autorowi jeszcze raz gratuluję odwagi i determinacji w rzetelnym przedstawieniu problematyki tej akcji.

Joanna Ulanowicz
(joanna.ulanowicz@irka.com.pl

Andrzej Selerowicz, Kryptonim Hiacynt, Wydawnictwo Queermedia.pl 2015