Luca de Santis i Sara Colaone nadali „właściwe rzeczy słowo”. Ich wspólne dzieło: „We Włoszech wszyscy są mężczyznami. Powieść graficzna o internowaniu homoseksualistów w czasach faszyzmu” wydane przez Fundację Tranzyt / Centralę jest doskonałe pod względem doboru sposobu prowadzenia opowieści do osobliwej historii, która z kolei wpisana jest w wielokrotnie (i w różny sposób) opisywaną historię czasów II wojny i krajów pod dyktatem faszystów (nazistów, komunistów). Trudy docierania do świadków tamtejszych wydarzeń przełożyły się na kształt nie tyle samej fabuły, co konstrukcji komiksu, a autotemetyczne wątki podniosły „We Włoszech…” do rangi dzieła obowiązkowego. Wreszcie obrazy: autorzy zupełnie odeszli od dwóch estetyk ściśle przylegających do omawianych tematów: od Toma z Finlandii z jednej strony – do heroicznych ujęć dyktatur z brakiem tendencji do demitologizacji z drugiej.

Porządkując zarysowane na wstępie pola rozważań zacząć należy od właściwej linii fabularnej. Opowiedziana historia toczy się na dwóch poziomach. Pierwszy przedstawia parę dziennikarzy (Rocco i Nico) – porte parole autorów, którzy zbierają materiały do stworzenia filmu dokumentalnego o prześladowaniu homoseksualistów w czasach Mussoliniego. Drugi to nagrywana przez młody duet historia życia 75-letniego Antonio (o pseudonimie Ninella) – homoseksualisty, który w latach młodości prześladowany był właśnie za orientację seksualną.

Poziom pierwszy ma być metaforą trudów zdobywania przez samych autorów informacji na temat prześladowania i internowania „zniewieściałych”. Z wywiadu zamieszczonego na końcu komiksu wyczytać możemy ogromną niechęć świadków do opowiadania o fatalnych czasach w przededniu wybuchu wojny. Tak jak Giuseppe B. (Pepinella) nie wyrażał zgody na wykorzystanie przez de Santis i Colaone jego nazwiska oraz wiedzy na temat internowania homoseksualistów w czasach faszyzmu, tak samo Antonio, nakazuje utajnienie tożsamości i długo unika wywiadów. Obaj stronią od szczegółów, obaj mówią niechętnie o życiu w niewoli, obaj zastrzegają sobie prawo do nieożywiania traumatycznych wspomnień. Zmaganiami Rocco i Nico z Antonio autorzy ukazują trudy w zdobywaniu – bądź co bądź – unikalnych informacji, zwracają uwagę na zagadkową niechęć do wyznań i przyzwolenie na zapomnienie wątku nieopisanego przez kronikarzy faszyzmu i autorów traktujących o historii homoerotyzmu w ogóle.

„We Włoszech…” jest głosem o zapamiętanie niechlubnych kart historii przedwojennych dyktatur – głosem wbrew samym pokrzywdzonym.

Opowieść o młodości Ninelli (poziom drugi – początkowo rozpoczynany szarym kadrem-ujęciem z dokumentującej jego wypowiedzi kamery) to przykład walki o przetrwanie w obozie dla internowanych na wyspie San Domino. Antonio, schwytany w Salerno za „pasywną pederastię, przestępstwo przeciwko moralności publicznej i integralności rodziny” (wyrok przekłamany jak nowomowa) zamknięty zostaje wraz z pozostałymi „zniewieściałymi” na wyspie pod silną strażą. Jego codzienność znacząco różni się jednak od codzienności bohaterów Sołżenicyna czy Herlinga-Grudzińskiego, internowanie we Włoszech miało dość łagodny charakter i poza szykanami oraz radykalnym ograniczeniem prywatności podstawowe potrzeby zostały w minimalnym stopniu zaspokajane (praca, pożywienie). Wspomniane prześladowania mimo wszystko łamią podstawowe prawa człowieka i powinny być przez historyków opisywane tuż obok powyższych autorów, bowiem w obu przypadkach za pomocą różnych środków osiągany jest podobny efekt – fizyczne i psychiczne wyniszczenie jednostki.

Antonio jest osobą, której internowaniem zniekształcono biografię, która walcząc o człowieka i człowieczeństwo próbuje przewartościować swój świat. Świat, gdzie niewinny staje się winnym w imię wypaczonej ideologii, gdzie towarzysze niedoli stają się wrogami, gdzie wreszcie „zniewieściali” okazują się bardziej męscy od „mężczyzn” (tytuł jest aluzją do słów Mussoliniego, który twierdził, że włoski faszyzm nie potrzebuje praw regulujących „problem” homoseksualistów, bowiem wszyscy tu są „silni i męscy”). Jest wreszcie osobą zapomnianą, której – mimo świetnego dzieła de Santis i Colaone – nic już z odmętów historii nie przywróci. Jest jednym z milionów zapomnianych, w niezapisanym rozdziale historii Włoch.

Twierdząc, że autorzy „We Włoszech…” znaleźli właściwą tematowi formę nie miałem na myśli tylko szkatułkowej kompozycji ukazującej dysonans pomiędzy traumatycznymi losami jednostki i niechęci do ich ujawnienia. Siła komiksu tkwi również w obrazach.

Stonowane, oszczędne kolory – żółcienie, biel, czerń, szarość – pozwoliły na nadanie całości jednolitego klimatu, przy jednoczesnym zróżnicowaniu poszczególnych poziomów cezurami kadru lub po prostu tekstem. Barwy w połączeniu ze swobodą kompozycji kadrów i dymków, bogatymi dialogami i narracją, wreszcie kreską świetnie oddającą modę, a także styl lat przedwojennych (oraz subtelność w portretowaniu „zniewieściałych”) sprawiają, że z dużą przyjemnością poznajemy losy świetnych postaci z Rocco, Antoniem i Mimi’ na czele, mając wrażenie, że uczestniczymy w ważnej i unikalnej opowieści o miłości, odwadze oraz niesprawiedliwości, opowiedzianej w sposób doskonały.

Bartłomiej Oleszek

„We Włoszech wszyscy są mężczyznami. Powieść graficzna o internowaniu homoseksualistów w czasach faszyzmu”
Autorzy: Luca de Santis (scenariusz), Sara Colaone (rysunki)
Wydawnictwo: Fundacja Tranzyt / Centrala
Rok wydania: 2010
Format: 150 x 210 mm
Okładka: miękka
Ilość stron: 176
ISBN: 978-83-932072-0-6