Dokument „Śmietnisko” powstawał przez ponad trzy lata. Film jest zapisem podróży słynnego artysty Vika Muniza, który opuszcza swój dom na Brooklynie, aby wyruszyć do ojczystej Brazylii na największe na świecie wysypisko śmieci, Jardim Gramacho, mieszczące się na peryferiach Rio de Janeiro. Na miejscu artysta fotografuje eklektyczną grupę "catadores", jak nazywa się samozwańczych zbieraczy materiałów nadających się do ponownego przetworzenia. Pierwotnym założeniem Munitza było „odmalowanie” zdjęć catadores za pomocą śmieci. Jednak podczas współpracy z tymi inspirującymi postaciami, gdy na podstawie zrobionych im zdjęć na nowo tworzyli ze śmieci własne podobizny, okazało się, że catadores z godnością lecz jednocześnie rozpaczliwie, próbują też na nowo wyobrazić sobie własne życie. Lucy Walker (reżyserka filmów Devil’s Playground oraz Ślepy los) z ogromnym wyczuciem towarzyszy całemu procesowi, przedstawiając na końcu wzruszający dowód możliwości zmiany poprzez sztukę oraz ukazując alchemię ludzkiej duszy.

Miejskie wysypisko śmieci Jardim Gramacho („Ogrody Gramacho”) zbudowano na północnym skraju zatoki Guanabara w Rio de Janeiro, dokładnie naprzeciwko ikonicznej statuy Chrystusa Zbawiciela, który odwraca się do niego plecami, wyciągając ręce na południe, jak najdalej od niego. Codziennie zwozi się tu więcej śmieci niż na którekolwiek inne wysypisko na świecie. Dostarczane codziennie 7,000 ton śmieci stanowi 70% odpadków produkowanych przez Rio de Janeiro i tereny przyległe. Założone w latach 70-tych jako składowisko odpadków sanitarnych, w czasach kryzysów ekonomiczny lat 70-tych i 80-tych wysypisko stało się domem dla anarchicznej grupy zbieraczy śmieci.

Ci catadores mieszkali i pracowali w śmieciach, zbierając i sprzedając złom i inne materiały nadające się do ponownego przetworzenia. Wokół wysypiska założyli nielegalne osiedle (favela Jardim Gramacho). Obecnie w favela mieszka ponad dwadzieścia tysięcy osób i jest ono całkowicie zależne od ekonomii skoncentrowanej wokół handlu materiałami nadającymi się do odzysku.

W 1995 roku departament oczyszczania Rio de Janeiro zaczął rewitalizować wysypisko i formalizować pracę catadores, przyznając im licencję oraz wymuszając podstawowe standardy bezpieczeństwa, jak na przykład zakaz wchodzenia na wysypisko dzieciom. Rozpoczęli również pilotażowy projekt elektrowni, która byłaby zasilana odpadami stałymi produkowanymi przez miasto.

Ze strony catadores założone zostało Stowarzyszenie Zbieraczy Śmieci Jardim Gramacho (ACAMJG - the Association of Pickers of Jardim Gramacho), którego przewodniczący, Tião Santos, występuje w „Śmietnisku”. ACAMJG wyznaczyło drogę rozwoju społeczności. Razem z Stantos ACAMJG stworzyło zdecentralizowany system zbierania materiałów nadających się do ponownego przetworzenia w sąsiednich dzielnicach, stworzenie centrum recyklingu, uznanie zawodu catador, umożliwienie catadores zawierania umów na ich usługi, stworzenie 24-godzinnej kliniki, założenie centrum dziennej opieki nad dziećmi oraz centrum kształcenia. Poza działalnością społeczną, ACAMJG przywodzi narodowemu ruchowi na rzecz poprawienia statusu zawodowego catador i uzyskania wsparcia rządu federalnego. ACAMJG zrzeszyło się również z innymi podobnymi ruchami w Ameryce Południowej, aby w listopadzie 2009 roku zorganizować pierwszą międzynarodową konferencję catadores w São Paulo. Obecnie, codziennie około 1 300 catadores pracuje na wysypisku, każdego dnia usuwając z niego 200 ton materiałów nadających się do odzysku.

Zbierając materiały, które w przeciwnym wypadku zostałyby zasypane, przedłużyli życie wysypiska i przyczynili się do tego, że Jardim Gramacho ma jedną z najwyższych na świecie stóp recyklingu. W 2012 roku wysypisko ma zostać zamknięte a ugrupowania takie jak ACAMJG walczą o wsparcie w zorganizowaniu szkoleń zawodowych dla catadores. Informacje o tym, jak można pomóc lub przekazać darowiznę na rzecz ACAMJG oraz catadores można znaleźć na naszej stronie internetowej.

REŻYSERIA: Lucy Walker OBSADA: Vik Muniz, Fabio Ghivelder, Isis Rodrigues Garros

Hagi Film