Denis Villeneuve, twórca "Pogorzeliska" w filmie "Wróg" podejmuje temat braku poczucia zintegrowanego "ja". To opowieść, która ma w sobie coś ze snu. Wszystko jest niby konwencjonalne, swojskie, znajome, a jednak raptowne przesunięcia kontekstów sprawiają, że widz nagle przenosi się do świata snu, tracąc poczucie bezpieczeństwa.

Aksjologiczne esy-floresy, igranie ze sferą emocjonalną odbiorców i schizofreniczna duchota powodują, że to, co jest uchwytne dla rozumu jawi się w formie niejednoznacznej. Reżyser zaprasza do imperium tajemnic i symboli. Przygotujcie się na intelektualną gimnastykę, trawiąc pojęcia: wróg, tożsamość i fenomen obcości. Strategia artystyczna Villeneuve'a uruchamia trwałe zaskoczenie. Umysł wikła się w iluzje.

"Rzeczy - pisał Barthes - zagrzebane są pod stosem różnorodnych znaczeń, jakimi ludzie (...) nasycili nazwę każdego przedmiotu". W psychodramie "Wróg" ukryte sensy płynące pod powierzchnią irracjonalnej atmosfery odnoszą się w jakimś stopniu do rozważań socjologicznych i psychologicznych, napełniając się nowymi treściami. Reżyser na jednej fałszywej przesłance buduje skomplikowaną konstrukcję. Przywoływaniem poszczególnych symboli nie rządzi żaden schemat. Gra kolorów, dominujące blado-żółte światło z pozoru przesuwa punkt ciężkości ze znaczenia obrazu na jego formę. Wachlarz schizofrenicznych odcieni odznacza się witalnością i nienagannym poczuciem rytmu. To jedna z niekwestionowanych wartości dzieła filmowego "Wróg". Istotna jest tu świadomość, że rządzi również niesprecyzowana bliżej estetyka, która odzwierciedla nieustanne napięcia wokół kształtowania "ja", czy znużenia własnym "ja". W pajęczynie niejasności osadzona jest sfera mrocznych instynktów, wynaturzonych żądz i pasji oraz pragnień zmysłowych.

"Wróg" jest filmową adaptacją powieści "Podwojenie" Jose Saramago, laureata literackiego Nobla. Jesteśmy świadkami przekraczania granicy między "ja", a "nie-ja". Harmonia przeciwieństw, kombinacja spokoju i gwałtowności kreują charakterystyczne napięcie między realnym i nierealnym.

Surrealistyczny element twórczej indywidualności reżysera sprzeciwia się logice. Fabuła zasadza się na historii Adama Bella, nauczyciela akademickiego, którego monotonne życie zostaje zupełnie odmienione w wyniku ujrzenia podczas seansu filmowego swojego sobowtóra, którego postanawia odszukać. Tak rozpoczyna się surrealistyczna podróż poza indywidualność. Psychoanalityczne kwestie podobieństwa, problem sobowtóra czy podwojenia, a także motyw identyfikacji wpisują się w ważny nurt współczesnej debaty nad człowiekiem, co dodaje atrakcyjności dziełu. Pytanie, jakie sobie dość często zadajemy brzmi właśnie: kim właściwie jestem?

Problem zarysowany przez Denisa Villeneuve'a można interpretować jako krytyczną wiwisekcję. Oglądamy świat zdeformowany, duszny i nieprzyjazny. W intrygujący sposób ukazana jest także specyficzna relacja między bohaterami, uwikłanymi w zagmatwaną sferę emocji. Interpretacja sfer „ja” i „nie-ja” zabarwiona jest tonem metafizycznym.

"Wróg" stanowi pewnego rodzaju wyzwanie. Nie jest to film dla każdego. Może odpychać i może zadziwiać, aczkolwiek osobiście dostrzegam żarliwe iskry natchnienia, improwizacji i prawdziwego talentu reżysera z elementami rzemieślniczej katorgi, w której czai się artyzm. Ekspozycja „ja”, przybierająca różne pozy oczami Villeneuve'a jest warta uwagi. Polecam!

Monika Wojda